Prawo chroni dobra osobiste osoby fizycznej lub prawnej (m.in. spółki). W przypadku zagrożenia naruszeniem lub naruszenia można żądać dokonania konkretnych czynności. Poniżej przedstawiono kilka kwestii z przedmiotowego zakresu (według stanu prawnego na dzień 15 lipca 2015 r. – nie jest na bieżąco aktualizowane).
Jakie prawa przysługują osobie, której dobra osobiste zostały naruszone?
Takiej osobie przysługuje wiele uprawnień – to z których skorzysta zależy od jej wyboru. Różne kwestie będą wpływały na taki wybór. Niektóre środki ochrony nie wymagają ponoszenia kosztów, z kolei inne mogą przysporzyć wymierne korzyści finansowe, czyli wiązać się z odszkodowaniem. Ogólnie rzecz ujmując, uprawnienia te dzielą się na wynikające z prawa cywilnego (prawa prywatnego) i prawa karnego.
Jak wygląda dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych na drodze cywilnej?
I. Pojęcie dobra osobistego. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Nie jest to zamknięty katalog, a jedynie przykładowe wyliczenie. Również inne dobra osobiste podlegają zatem ochronie.
Podstawa prawna: art. 23 Kodeksu cywilnego (1964 r.)
II. Żądanie. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Powyższe nie uchybia uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Podstawa prawna: art. 24 § 1-3 Kodeksu cywilnego (1964 r.)
III. Zadośćuczynienie. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.
Podstawa prawna: art. 448 zd. 1 Kodeksu cywilnego (1964 r.)
Jak wygląda droga karna i jakie grożą kary?
Najczęściej naruszenie dóbr osobistych wiązać będzie się z popełnieniem przestępstwa pomówienia lub zniewagi. Nie ma przeszkód, aby jednocześnie dochodzić swoich praw na drodze cywilnej i karnej. Nie trzeba jednak tego łączyć.
I. Pomówienie. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które:
- mogą poniżyć ją w opinii publicznej
- lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności,
podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca dopuszcza się takiego czynu za pomocą środków masowego komunikowania kara jest surowsze, ponieważ sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. W razie skazania za przestępstwo określone powyżej sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Co istotne, ściganie tych przestępstw odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Podstawa prawna: art. 212 § 1-4 Kodeksu karnego (1997 r.)
Nie ma przestępstwa pomówienia (określonego w art. 212 § 1 Kodeksu karnego) jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. Nie popełnia przestępstwa pomówienia (określonego w art. 212 § 1 i 2 Kodeksu karnego) kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut:
- dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub
- służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.
Podstawa prawna: art. 213 § 1-2 Kodeksu karnego (1997 r.)
Brak przestępstwa wynikający z powyższych przyczyn nie wyłącza odpowiedzialności sprawcy za zniewagę ze względu na formę podniesienia lub rozgłoszenia zarzutu.
Podstawa prawna: art. 214 Kodeksu karnego (1997 r.)
Na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości.
Podstawa prawna: art. 215 Kodeksu karnego (1997 r.)
II. Zniewaga. Kto znieważa inną osobę:
- w jej obecności
- albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie
- lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła,
podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Podobnie jak w przypadku pomówienia surowsza kara grozi w przypadku popełnienia przestępstwa za pomocą środków masowego komunikowania. Wtedy sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. W razie skazania za przestępstwo popełnione za pomocą środków masowego komunikowania sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Również jak w przypadku pomówienia ściganie zniewagi odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Podstawa prawna: art. 216 § 1-5 Kodeksu karnego (1997 r.)
Problematyka ochrony dóbr osobistych była przedmiotem dwóch książek autorstwa adwokata dr Łukasza Goździaszka (dostępnych w księgarniach):
„Cywilnoprawne granice swobody wypowiedzi w Internecie”
(monografia, wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2015)
„Prawo blogosfery”
(monografia, wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2014)
