Poniżej zaprezentowano wybrane zagadnienia dotyczące prawnych aspektów programów komputerowych. Opracowanie przygotowano według stanu prawnego na dzień 7 stycznia 2015 r. Nie jest na bieżąco aktualizowane.

Jak chronione są prawa do programów komputerowych?

Przede wszystkim, choć nie tylko, programy komputerowe chronione są prawem autorskim. Nie jest to jednak typowa ochrona. Przewidziano szereg odstępstw, które wzmacniają ochronę takich programów.

I. Zakres ochrony autorskiej. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile poniżej nie wskazano inaczej. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

Podstawa prawna: art. 74 ust. 1 ustawy  o prawie autorskim i prawach pokrewnych (1994 r.)

II. Zakres ochrony praw majątkowych. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem dalszych wyjątków, obejmują prawo do:

• trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
• tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
• rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Podstawa prawna: art. 74 ust. 4 ustawy  o prawie autorskim i prawach pokrewnych (1994 r.)

III. Niestosowanie zwykłych reguł prawa autorskiego. Do programów komputerowych nie stosuje się regulacji prawa autorskiego stanowiących, że:

• jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
• producenci i importerzy – magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń, kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu, czystych nośników służących do utrwalania, w zakresie własnego użytku osobistego, utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, przy użyciu wymienionych wcześniej urządzeń – są obowiązani do uiszczania organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat w wysokości nieprzekraczającej 3 % kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników;
• bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego;
• nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie umożliwienie przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub  zgodnego z prawem korzystania z utworu;
• instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu;
• biblioteki, archiwa i szkoły mogą udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; a także udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek;
• ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów;
• wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia;
• wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych postępowań;
• wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów korzystać z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania;
• wolno korzystać z utworów w związku z prezentacją lub naprawą sprzętu;
• wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego;
• następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął;
• twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze;
• korzystający z utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Jeżeli wniesione w związku z nadzorem zmiany w utworze są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę;
• twórca może w zbiorowej publikacji swych utworów umieścić utwory, o których publikację zawarł odrębną umowę.

Podstawa prawna: art. 77 w zw. z art. 16 pkt 3-5, art. 20, art. 23, art. 23[1], art. 27, art. 28, art. 30, art. 33[1]-33[5], art. 49 ust. 2, art. 56, art. 60 i art. 62 ustawy  o prawie autorskim i prawach pokrewnych (1994 r.)

Czy zawsze zmiany w programie wymagają zgody producenta?

Nie zawsze – istnieje określony zakres działań możliwych bez zgody uprawnionego. Mianowicie jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności – trwałego lub czasowego zwielokrotnienia, a także tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym – nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie.

Nie wymaga zezwolenia uprawnionego (uwaga! postanowienia umów sprzeczne z tym są nieważne):

• sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
• obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
• zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w powyższym rozumieniu, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
  • czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
  • informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa powyżej (Informacje te nie mogą być: wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego; przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego; a także wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie),
  • czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

Podstawa prawna: art. 75 ust. 1-3 i art. 76 ustawy  o prawie autorskim i prawach pokrewnych (1994 r.)

Jakie są relację prawne pomiędzy programami komputerowymi i bazami danych?

Czasami takie połączenie ogranicza ochronę. Ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje programów komputerowych używanych do sporządzenia lub obsługi baz danych dostępnych przy pomocy środków elektronicznych.

Podstawa prawna: art. 77[2] ustawy  o prawie autorskim i prawach pokrewnych (1994 r.)